1 października 2025 r. ruszy w Polsce system kaucyjny. Ma on na celu zmniejszenie ilości zmieszanych odpadów komunalnych odbieranych przez gminy i zwiększenie poziomu recyklingu. Obejmie butelki plastikowe do 3 l, szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 l i metalowe puszki do 1 l. Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² będą musiały odbierać opakowania i oddawać kaucję, natomiast te mniejsze będą mogły przystąpić do systemu dobrowolnie, jednak też będą musiały pobierać kaucję – 1 zł za szklaną butelkę i 0,5 zł za plastikową butelkę lub puszkę. Ma ona zachęcić do zwrotu opakowań, zwiększając tym samym ilość ponownie wykorzystanych i przetwarzanych surowców służących do wytworzenia opakowań.

Okazuje się, że 23% Polaków nigdy nie słyszało o systemie kaucyjnym i nie wie, że zacznie on funkcjonować w tym roku. Z raportu „W pułapkach jednorazowości – czekając na kaucję – co Polacy wiedzą o nadchodzącym systemie kaucyjnym?” autorstwa Interzero wynika, że część ma również braki w wiedzy na temat tego systemu. 22% respondentów jest przekonanych, że butelki należy zgniatać przed zwrotem, 15% – że trzeba też zdejmować nakrętki, a 11% – że etykiety. Te błędne przekonania szczególnie nasilone są wśród młodszych badanych. Jedynie 32% pytanych trafnie wskazało, że wystarczy wrzucić opakowanie do automatu w takiej formie, w jakiej je zakupiliśmy.

Jak podkreśla Paweł Sosnowski, pełnomocnik zarządu ds. regulacji środowiskowych w Interzero, wprowadzenie systemu kaucyjnego jest sprawdzonym sposobem osiągnięcia ambitnych wymogów zbiórki i recyklingu wybranych typów opakowań po napojach w celu ograniczenia zaśmiecenia. – System kaucyjny cieszy się wysoką akceptacją społeczną, ale należy podkreślić, że będzie wymagał zmiany przyzwyczajeń, a to zawsze jest wyzwaniem. Jego sukces zależy więc także od użytkowników – konsumentów napojów. Nasz raport potwierdza potrzebę zwiększenia uwagi na komunikację zmian w przepisach – wskazuje ekspert.

Wprowadzenie systemu kaucyjnego ma na celu m.in. ograniczenie zanieczyszczania środowiska. Badanie pokazało, że problem zaśmiecania parków, ulic i terenów zielonych zauważa 67% ankietowanych. Bardziej dostrzega go starsze pokolenie, z kolei osoby w wieku 18-24 lata są mniej świadome tego problemu. Wbrew powszechnemu przekonaniu opakowania objęte systemem kaucyjnym nie dominują wśród widywanych odpadów w przestrzeni publicznej, a największym problemem według respondentów są pozostałości po papierosach. 71% badanych przyznało, że codziennie widuje je w dużych lub małych ilościach. Tymczasem puszki aluminiowe należą do jednych z najrzadziej spotykanych odpadów – 34% ankietowanych deklaruje, że widuje je sporadycznie i pojedyncze sztuki lub wcale.

A jakie obawy i oczekiwania towarzyszą Polakom w związku z wprowadzeniem systemu kaucyjnego? Badanie pokazuje, że wiele osób obawia się, że zwrot opakowań będzie niewygodny i czasochłonny. 42% respondentów wyraziło niepokój związany z tym, że nie wszystkie sklepy będą przyjmowały butelki i puszki, a ponad 40% respondentów sądzi, że konieczne będzie posiadanie paragonu przy zwrocie, co wskazuje na niedostateczną wiedzę na temat bezparagonowego charakteru systemu. Innym problemem jest odległość do najbliższego punktu zwrotu – 41% ankietowanych uważa, że będzie musiało pokonywać duże dystanse. 22% wskazało również trudności związane z przechowywaniem dodatkowych opakowań w domu.

Znaczna część badanych dostrzega jednak w systemie kaucyjnym potencjał do poprawy stanu środowiska naturalnego. Doświadczenia osób, które miały styczność z podobnymi rozwiązaniami za granicą, są w większości pozytywne (75%). Niemniej jednak, jak wynika z analizy, jedynie niewielki odsetek badanych regularnie korzystał z systemów kaucyjnych w innych krajach (19% sporadycznie, 9% przez dłuższy czas). Polacy oczekują, że nowy system będzie intuicyjny, przejrzysty oraz wyposażony w odpowiednio wysokie kaucje (np. 1 zł za opakowanie), które skutecznie zachęcą do zwrotu opakowań.

fot. freepik.com
oprac. /kp/