Liczba kontroli przedsiębiorców przeprowadzanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wzrosła w ostatnich dwóch latach po chwilowym zahamowaniu spowodowanym pandemią. Do tego ich efektywność jest coraz wyższa – w zeszłym roku 94% z nich wykazało nieprawidłowości w rozliczeniach.

Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych jednym z podstawowych obowiązków ZUS-u jest prowadzenie kontroli płatników składek. Celem tych działań jest weryfikacja prawidłowości wykonywania przez płatników obowiązków związanych ze zgłoszeniami do ubezpieczeń społecznych, obliczaniem i opłacaniem składek oraz wypłacanymi świadczeniami. Inspektorzy przeprowadzają kontrole w oparciu o roczny plan, uwzględniając analizę ryzyka naruszenia przepisów.

W latach 2020-2021 kontroli było w sumie ok. 25 tys., z kolei w latach 2022-2023 – już prawie 50 tys. Rośnie też odsetek kontroli, w których wykryto nieprawidłowości – w 2020 r. było ich 78%, a w 2023 r. – 94%. Jak tłumaczy organizacja Grant Thornton, ZUS dysponuje olbrzymim dostępem do danych, w szczególności historycznych, a także modelem predykcji. – Algorytmy mogą pracować na konkretnych jednostkach, porównywać je do populacji, analizować sytuację u pracodawcy, a także śledzić pracę lekarzy. Można zatem spodziewać się, że mechanizmy typowania do kontroli będą coraz bardziej skuteczne w przyszłości – wskazują eksperci.

– Na podstawie naszych obserwacji zakres kontroli przeprowadzanych przez ZUS nie uległ znaczącej zmianie, jednak wyraźnie widać różnicę w sposobie ich realizacji. Obecnie kontrole mają charakter bardziej szczegółowy, a inspektorzy ZUS są lepiej przygotowani do swojego zadania. Przed rozpoczęciem kontroli inspektorzy analizują specyfikę danej firmy i identyfikują potencjalne obszary ryzyka, które mogą świadczyć o nieprawidłowościach. W ten sposób kontrola jest bardziej ukierunkowana na określone zagadnienia, co zwiększa jej efektywność – podkreśla Anna Szczepska, Senior Menedżer, Departament Outsourcingu w Grant Thornton.

Sankcje za niewykonywanie obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych obejmują ukaranie karą grzywny, naliczenie odsetek za zwłokę, wymierzenie opłaty dodatkowej, wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczenie na majątku płatnika poprzez wystąpienie do sądu rejonowego z wnioskiem o założenie księgi wieczystej, wnioskiem o wpis hipoteki oraz złożenie wniosku do Urzędu Skarbowego o ustanowienie zastawu skarbowego. Eksperci Grant Thornton wskazują, że nieprawidłowości najczęściej wynikają z naruszeń art. 8 ust. 2a oraz art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. – Pierwszy z przepisów przewiduje konstrukcję „uznania za pracownika” w przypadku osób pozostających w równoległym zatrudnieniu pracowniczym i cywilnoprawnym z różnymi podmiotami. Decyzje ZUS oparte na rozstrzygnięciach sądowych, które praktycznie wykluczają możliwość zatrudnienia jednej osoby przez różne podmioty w ramach grupy kapitałowej. Przepis ten jest „królem polowania” od kilku lat. Podobnie wygląda sytuacja z rozstrzygnięciami o zbiegu tytułów ubezpieczeniowych, opartych na normie art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W sprawach, w których od wielu lat ugruntowały się restrykcyjne linie orzecznicze, szanse powodzenia odwołań składanych przez przedsiębiorców są niewielkie – niewiele jest bowiem wyroków, które zmieniałyby decyzję ZUS na korzyść płatników składek – wyjaśniają.

fot. freepik.com
oprac. /kp/