Długotrwały stres odczuwany zarówno w pracy, jak i poza nią, a także monotonność wykonywanych czynności, są głównymi czynnikami wyczerpującymi zasoby energetyczne i prowadzącymi do wypalenia zawodowego. Problem ten jest coraz poważniejszy.

Światowa Organizacja Zdrowia wpisała 1 stycznia 2022 r. wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób. Zgodnie z nią wypalenie zawodowe nie jest jednostką chorobową, tylko syndromem zawodowym wynikającym z przewlekłego i nieskutecznie opanowanego stresu w miejscu pracy. Oznacza to, że nie można automatycznie z powodu wypalenia zawodowego otrzymać zwolnienia lekarskiego, ale stany chorobowe wywołane przez syndrom mogą stanowić podstawę do takiego zwolnienia.

Jak podaje prof. Bogdan Rożnowski z Katedry Psychologii Pracy, Organizacji i Rehabilitacji Psychospołecznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ok. 70% Polaków doświadcza wypalenia zawodowego, a w grupie młodych pracowników odsetek ten wynosi nieco ponad 40%. Szczególnie trudny jest często okres jesienno-zimowy, kiedy brak światła dziennego, kumulacja pracy związana z końcem roku i presja organizacyjna (związana np. ze świętami) potęgują poczucie wyczerpania. – Jesteśmy już dość daleko od wakacji, ta "nazbierana" energia w słoneczne dni już się w gruncie rzeczy zużyła, a jednym z głównych symptomów wypalenia zawodowego jest właśnie brak energii, brak sił do tego, żeby pracować – tłumaczy ekspert. – Stres wymaga od nas zużywania dodatkowej energii, a zasoby, które mamy, są ograniczone. Jeżeli mamy dużo stresu, to zużywamy dużo energii. A jeśli się nie regenerujemy, to w końcu, jak w samochodzie, gdy wyczerpuje się paliwo, zapala się ta czerwona lampka – dodaje.

Wśród objawów wypalenia zawodowego wymienia się obniżony nastrój i poczucie zmęczenia, ale także obniżoną samoocenę i poczucie bezsensowności wykonywanej pracy skutkujące niezdolnością do dostrzegania jej pozytywnych efektów. W zawodach opierających się na kontakcie z ludźmi poczucie bezsensowności może prowadzić do cynicznej postawy, w której klient lub współpracownik traktowany jest jako „kolejny numer” lub przypadek, a nie jako człowiek. Co więcej, osoby dotknięte wypaleniem gorzej funkcjonują poznawczo i emocjonalnie, łatwiej wybuchają i reagują złością. Prof. Rożnowski jednocześnie podkreśla, że odczuwanie stresu jest wysoce subiektywne, zależąc od oceny sytuacji oraz poziomu samooceny. – Jeżeli ja myślę o sobie, że sobie nie poradzę, że to jest za trudne, to ta sytuacja będzie wywoływała stres. Jeżeli natomiast myślę, że owszem jest to trudne, ale w zasięgu moich możliwości, że mogę kogoś poprosić o wsparcie, to wtedy ten stres będzie dużo, dużo mniejszy – wyjaśnia psycholog. Pomaga też wsparcie ze strony innych, które znacząco minimalizuje poziom odczuwanego stresu. Na odporność wpływa również kondycja fizyczna, ponieważ człowiek wyspany, najedzony i zdrowy jest w stanie dłużej znosić obciążenie. Ekspert zaznacza, że na wypalenie, choć związane z pracą, ma także wpływ funkcjonowanie poza nią, gdyż relacje praca-dom wzajemnie przenoszą między sferami zarówno emocje, stres, jak i kompetencje.

Aby zapobiec wypaleniu zawodowemu, należy aktywnie zadbać o siebie i warunki pracy. Obejmuje to poprawę warunków i narzędzi pracy, a także budowanie dobrych relacji ze współpracownikami. Kluczowym elementem jest też odpoczynek i regeneracja sił, które jednak nie sprowadzają się jedynie do snu i jedzenia. – To powinno być też zadbanie o te sfery aktywności umysłowej, których nie angażujesz w pracy, czyli zrób coś, co jest odmienne. Np. jak pracujesz fizycznie, przeczytaj książkę, albo jak siedzisz cały czas przed komputerem i skupiasz się na czymś konkretnym, pójdź do muzeum, zachwyć się czymś pięknym – radzi prof. Bogdan Rożnowski. Wyjaśnia, że praca często angażuje jedynie wąskie spektrum możliwości, a praca monotonna lub monotypowa jest w istocie bardzo stresująca, ponieważ mózg i człowiek potrzebują różnorodności oraz bogactwa wykorzystywania różnych możliwości i realizowania siebie na wielu płaszczyznach.

fot. freepik.com
oprac. /kp/